veli81
Admin
 
Mesaj Sayısı : 5437
Kayıt tarihi : 19/06/12
Yaş : 42
Nerden : Bursa/Mestanlı
 |  Konu: Ud' da Tel'in Önemi ve Özellikleri  Ptsi 19 Kas. 2012, 15:33 | |
| Ud' da Tel'in Önemi ve Özellikleri
 Ud'un
5. ana elemanı olan teller, tarihte önce çeşitli kalınlıklarda ipekten,
sonra bazı teller bağırsak, bazıları ipekten yapılmıştı. Günümüzde de
alt iki tel 0.55-0.70 ve 0.65-0.80 mm çapında nylon’dan, üstteki üçü
çift, biri tek dört teli de bakır-nikel-gümüş alaşımlı çok ince sargı
ile kaplanmış ipekten yapılmaktadır ki en kalitelileri ud değil, ortaçağ
lâvtası için yapılan “Pyramid” marka Alman telleridir. Bizimkinden çok
geniş Arap pazarı için yapılan Pyramid telleri bizim Ud'lara göre
gerekenden çok kalındır, bu da nârin Türk Ud'larına zarar verir. Onun
için satın alırken zarfın üstünde ‘Oud Seiten’ değil, ‘Laute Seiten’
yazmasına dikkat edilmelidir. Cinuçen Tanrıkorur'un kullandığı teller
-ince Sol’den Bam’a- 0.55, 0.65, 1008, 1014, 1023 ve 1441 no.lu
olanlardır. Bu numaralar, sazda titreşim derinliğinden çok volüm arayan
piyasa udîleri için fazla incedir. Ancak volümü yüksek olan kalınca
tellerin, saza fazla yük bindirip sapın atmasına (öne gelmesine) sebep
olabileceği de unutulmamalıdır. Ud'un tel kalınlıklarının ölçümü
mikrometre adı verilen hassa alet ile yapılmalıdır.Müstahsen akordunda
çalmayı sevenlerin kullandığı az yukarıda verdiğimiz tel kalınlık ve
no.ları, çoğunluktaki udîlerin alışık olmadığı Müstahsen akordunun
gerektirdiği tel kalınlıklarıdır.
Ud' un Akort çeşitleri:
Ud tellerinin dört türlü akort şekli vardır ki şunlardır:
1) Geleneksel 5 telli Ud'da (inceden kalına); sol-re-la-mi-re;
2) Çağdaş 6 telli Ud'da (aynı sırayla):
sol-re-la-mi-re-la (Targan bu kalın La’yı çalacağı parçaya göre bazen
kalın Sol olarak da kullanmıştır);
3) Bacanos’un yaptığı değişiklik; sol-re-la-mi-si-fa diyez;
4) Cinuçen Tanrıkorur'un akort sisteminde sol-re-la-mi-si-en kalın mi.
 Mızrab:Ud'un, eskiden uzun süre zeytinyağına yatırılan genç ve erkek
kartalın kanadından yapılan ‘mızrabı’ (teleği), bugün yerini hem esnek,
hem sağlam kaliteli plastik malzemeden, 11-13 cm boy, 6 mm en ve 0.6-0.8
mm et kalınlığında ve hafifçe incelen uçları parabolik olarak
yuvarlatılıp keçe ile parlatılmış mızraplara bırakmıştır. (İnce
plastikten çanta sapı veya yoğurt kabı kapağından yapılmış mızraplar,
kaliteli saz ve icrâcılar için söz konusu değildir.) Bunun ile beraber
günümüzde imal edilen İ-20 adlı plastik malzemeden yapılma orta
esneklikteki mızrablar da tercih edilmektedir.
Bunun yanında, mızrabın sertlik derecesi ve esnekliği (flexibilitesi)
icrâcının alışkanlığına göre değişebilir. Bu konuda bir standart yada
şart koşulması uygun olmaz. Zîra kimi büyük icrâcılar sert mızrab tercih
ederlerken kimi icrâcılar ise daha yumuşak ve esnek mızrab tercih
etmişlerdir. Meselâ, Targan'ın orta sertlikte ve ucu inceltilmiş esnek
mızrab kullandığı, Yorga Bacanos'un ise oldukça sert mızrab kullandığı
söylenir. Her ikisi de ud'un en büyük üstadlarından olduklarına göre
mızrab konusunda bir standardın şart koşulması mümkün olmasa gerek.
Bir başka açıdan bakıldığında mızrabın tel üzerindeki işleyişinin sert olması yada yumuşak olmasının önemi
kadar, mızrabın el ile tutuş şekli ve açısı da önemlidir. Bu tutuş
şekli ve açı, telden elde edilecek tını ve ses şiddeti (volüm) için de
çok önemlidir. Muhtelif metodlarda değişik bilgilere ve tavsiyelere
rastlanmakta. Mutlu Torun, metodunda mızrabın 4 ayrı tutuş şekli
ayrıntılı olarak anlatmaktadır. Bu şekiller, incelenip uygulaması
yapılarak en ideal tutuş şekli tespit edilebilir. Özellikle yeni
başlayanların buna çok dikkat etmeleri gerekmektedir. Zira hatalı ve
yanlış tutuş şekli alışkanlık olduktan sonra doğru olan mızrab tutuş
şekline dönmek mümkün olmayabilir.
Ud' un Türk Musikisindeki Yeri ve Önemi:Türk mûsikîsini en zarif ve asîl halinde ifadeye muktedir Ney-Tanbur
ikilisinin Osmanlı Sarayında da Ud'a üstünlük kurması sebebiyle, 16 ilâ
19. yy.lar arasında sazımız itibar kaybına uğramış, aksine ona ‘sazların
kraliçesi’ adını veren Araplarca baş tâcı edilmişti (bu itibar el’an
devam etmektedir). Tanbur ve ney mûsikîsinin zevk ve estetik seviyesine
çıkmaları mümkün olmayan Araplar, ud ve dümbelekle çaldıkları göbek
dansı müziğinden, 20. yy. başlarında, Batı taklidi orkestra müziğine
sıçramışlardır ki bu -arabesk formunda- bizi de etkilemiştir. Mûsikîyi
Tanburî Cemil Bey’in plaklarını dinleyerek öğrendiğini söylemiş olan
Mısır’ın en büyük bestecisi udî M. Abdülvehhâb’dan başka, Muhammed
el-Kassapçi, Rıyâz el-Sımbâtî ve Ferîd el-Atrâş’ın yanısıra, Ş. M.
Targan’ın yetiştirmeleri olan (dolayısıyla Türk zevkini de tadabilmiş)
Cemil ve Munir Beşir kardeşlerle Selman Şukur, Arap âleminin en ünlü
udîleridir. Bizim mûsikî tarihimizde de Farâbî, Safiyyüddîn ve Merâgî
gibi en büyük sanatçı-nazariyatçılarımızın, nazariyat çalışmalarına
yardımcı olarak kullandıkları saz hep ud olmuştu. |
|
Takvim
