veli81
Admin
 
Mesaj Sayısı : 5437
Kayıt tarihi : 19/06/12
Yaş : 42
Nerden : Bursa/Mestanlı
 |  Konu: Pİyano teknİklerİ  Perş. 20 Eyl. 2012, 22:50 | |
| PİYANO TEKNİKLERİ
12.yy.da
doğudan batıya TİMPANON ve PSALTERİON adında iki çalgı geldi. Bunlardan
psalteriona 15.yy.da Venedikli usta Spinetti tarafından klavye ve
mekanizma eklendi ve bu gelişmeden sonra bu çalgı “epinet” ile anılır
oldu. Epinet, mekanizması aynı kalmakla beraber değişik teller ve bir
klavye daha eklenerek geliştirildi. Yeni gibi görünen bu çalgıya da
“klavsen” (Fr.Clevecin, İng.Harpsikord, Alm. Flügel, İta. Clavicembalo,
Cembalo) adı verildi. Böylece daha gür sesin yanında ayrı ayrı klavye
ile olsa da “piyano” ve “forte” çalış imkanı elde edilmiş oldu.Uzun süre
eşlik çalgısı (sürekli bas) olarak kullanılan klavsen için 16.yy.dan
sonra solistik parçalar bestelenmeye başlandı. 18.yy. sonlarına doğru,
sesi büyük salonlar için yetersiz kalmaya başlayınca, yerini ve o zamana
kadar görmüş olduğu ilgiyi daha gür ses üretebilen piyanoya
bıraktı.Timpanona tuş ve mekanizma eklenerek klavikord meydana geldi. Bu
çalgının geliştirilmesiyle de (1711) Piyano icat edilmiş oldu.
Floransalı Bartolomeo Cristofori’nin yaptığı bu çalgıyla aynı anda
piyano ve forte çalınabiliyordu ve o zamanki adı da “Piano e Forte”
idi.Piano e Fortenin yaygınlaşması çok hızlı oldu. Almanya, Fransa,
İngiltere ve Avusturya’da yapım atölyeleri açıldı ve değişik tiplerde
üretilmeye başlandı. Ne var ki bu gidişe bestecilerin ilgisi aynı hızda
olmadı. Piyano için ilk eseri M. Clementi piyanonun icadından 62 yıl
sonra 1773’te besteledi. Beethoven bile piyano için derin duygular ifade
eden eserler yazmış olmasına rağmen, Haydn’a ithaf ettiği ilk piyano
sonatlarına “Piyano için” değil de “klavsen ve piyano için” başlığını
uygun görmüştür.
1. YÖNTEM
Betimsel bir
alan araştırması olan bu çalışmanın evreni “Çalgı eğitiminde teknik
olgular” şeklinde ifade edilebilir. Bu evreni temsil ettiği düşünülen
örneklem ise, “piyano eğitiminde teknik olgular”dır.
Bu
araştırmanın konusu ve kapsamı gereği, yazımlanmış ve yazımlanmamış veri
kaynaklarının her ikisinden, bilirkişi görüşlerinden ayrıca
araştırmacının kendi eğitsel uygulamaları, deneyimleri ve sonuçlarından
yararlanılmıştır.
2. BULGULAR VE YORUM
Bu bölümde,
toplanmış olan verilerin, araştırmanın problemi çerçevesinde
çözümlenmesiyle elde edilen bulgulara ve yorumlarına yer verilmiştir.
2.1. Piyano Tekniğinin Tarihi Temelleri
Klavye
eklenmezden önce timpanon tahta çubuklarla vurularak, psalterion da
göğüste tutulup, telleri tırnakla çekilerek çalınıyordu. Klavye ve
mekanizma eklendikten sonra ise bu çalgılar elin genellikle 1. ve 5.
parmağı kullanılmaksızın çalınıyor, diğer üç parmak da gerektiğinde
birbirlerinin altından ve üstünden geçiriliyordu. “Klavikord ve
klavsenin tınısı hassastı ve başparmağın hantallığı geçiş sırasında tını
rengini bozmaktaydı. Ayrıca üst üste çift klavyeli çalgılarda (klavsen
ve org) başparmak kullanımı ile, ikinci üst klavyede kolun haddinden
fazla kaldırılması gerekiyordu. Bu da çok zorlanmış bir kol tutuşu idi.
Yine bu eski çalgılarda tuşlar çok kısa olduğu için, aşağı klavyede
başparmağa yer kalmamaktaydı”. Ev ortamı gibi küçük mekanlarda çalınan
epinet ve klavikordun sesleri çok azdı ve insanın konuşma sesini bile
bastıramıyorlardı. Daha fazla ses elde ederek çalma ihtiyacından dolayı
klavsene yeni teller eklendi. Bach’ın eserleri de 1. parmağın
kullanılmasını zorunlu kılıyordu. “O zamanın melodileri icabı,
tonalitelerin azlığı ve elin fazla yer değiştirmemesi, başparmağın diğer
parmaklarla işbirliği etmesine ihtiyaç göstermiyordu. Klavsen çalanlar
dört parmakla bütün eserleri icra edebiliyorlardı. J.S. Bach klavsen
çalgısına bütün tonaliteleri sokunca, başparmağın diğer dört parmağa
yardımı icabetti. Böylelikle, başparmak tekniğinin ilk kurucusu Bach
oldu”. Artık çalgı gelişiyor, eserler büyüyor ve dolayısıyla da çalma
zorlukları ortaya çıkıyordu. Bach’ın yazdığı“Klavierbüchlein” (Klavye
Kitapçığı) isimli kitap bu ihtiyaçtan doğmuştur. Gerçi daha önce
Girolama Diruta (1593), Francois Kuperin (1717) ve daha sonraları Carl
Phillip Emanuel Bach (1753) F.W. Marpurg (1755) tarafından yazılan
kitaplar da bu konuya ilişkindir.Bu kitapların ortak özelliklerinin
parçaların nasıl çalışılacağından ziyade, nasıl çalınacağına ilişkin
bilgi ve yaklaşımlar içermesi olduğu söylenilebilir. Asıl amaçlanan,
ifadeli çalma ve kompozisyonun önemini anlatmaktır. Diruta’nın kitabının
hangi klavyeli çalgı için yazıldığı bile belli değildir. Fakat parmak
numaraları (duate) ve kolların durumuna ilişkin bazı yaklaşımlar
içermesi piyano tekniği tarihi açısından önemlidir.Bu kitaplardan bugün
piyano eğitiminde en çok kullanılan Bach’ın yazdığı
(Klavierbüchlein)dır. Bach’ın, otantik ismi “Preambula” olan 2 sesli
Envansiyonlar’ı ve “Sinfonia” veya “Fantasia” olarak adlandırılan 3
sesli Envansiyonlar’ı ile küçük prelüd ve fügleri bu kitapta
bulunmaktadır.Bach’ın, Envansiyonlar için söylediği direktifler (1723) o
güne kadarki klavye eğitimini özetler niteliktedir:“Keyboard müziğini
seven ve özellikle temiz çalmayı öğrenmek isteyenler için izlenilecek
doğru yol, önce iki seslileri düzgünce çalarak ilerlemek ve sonra 3
seslileri sırasıyla çalmak (ki sadece bu değil); aynı zamanda iyi bir
biçimde, düzgünce çalmaktan başka, onları iyice geliştirmek ve en
önemlisi de, şarkı söyler gibi bir stilde çalarak kompozisyondan zevk
almaktır.” Itır Eskioğlu’nun yaptığı bir araştırma ile ülkemiz piyano
eğitimcilerinin, Bach’ın Envansiyonları’nı öğrencilerine “teknik veya
müzikal etüt olarak, veya dinleti ve konser parçası olarak değil; bir
tür klavye çalışması, tanıma eseri, öğrencinin çalma becerisini
geliştirme ve edindiği bilgileri uygulama yapıtı olarak” verdikleri
ortaya çıkmıştır. Bu da Bach’ın yukarıda geçen direktifleri ile tamamen
örtüşmektedir.Klavierbüchlein o gün olduğu gibi bugün de aynı amaçla
kullanılmaktadır.
2.2. Bugünkü Anlamda Piyano Tekniği
“Technique
sözcüğü Yunanca’daki Tekhnikos sözcüğünden Fransızca’ya geçmiştir. Bu
sözcük de tekhne sözcüğünden gelir ki anlamı sanattır. Tekniği güçlü bir
piyanistin bastığı bir akorun, hatta tek bir sesin bile anlam yüklü,
nitelikli bir ses olabileceği piyano eğitimcilerince kabul gören bir
görüştür. Yapıtı oluşturan her sesin anlam ve nitelik açısından doyurucu
olarak çalınması gerektiğini ve bunun da teknikle elde edilebileceğini
düşünürsek, “sanat eşittir teknik” sonucunu benimsememiz yerinde
olacaktır. Başka bir kaynak “teknik” kavramını “düşünsel yaratıcılıktan
bağımsız olarak, hünerli icra yeteneği ve onun gerçekleştirilmesi”
olarak tanımlanmaktadır ki, bu, sanatsallık veya eğitsellik kaygısıyla
yapılmış bir tanıma benzememektedir.Bir başka tanıma göre teknik, “Bir
sanat, bir bilim, bir meslek dalında kullanılan yöntemlerin tümü. Bir
icracının mesleğindeki uygulamaya yönelik becerisi, bilgisi ve
gücüdür.”(Sözer,s.695) Piyano tekniği ise şu şekillerde tanımlanmıştır:
“Piyano tekniği, piyano çalma eylemine doğrudan katılan piyanistik
elemanların* piyanoya uyumudur”. “Piyano tekniği, sonuçta fiziksel,
ruhsal ve sinirsel koşulların ve bu koşullara uyum gösterebilmenin
bilimidir”. “Biz teknikten, enstrümandan doğru yapıda, güzel, zengin ton
ve forte ya da piyano nüansın sağlanması yeteneğini kastediyoruz”.
(Leber ve Stark 1856. Kırtıl,1996).Piyano tekniği ile bu tanımlara uygun
anlamda ilk ilgilenenler “Piyano tekniğinin kurucuları ” olarak kabul
edilen M. Clementi ve J.B. Cramer olmuşlardır. Cramer etütleri ve
Clementi’nin “Gradus ad Parnassum” etütleri piyano tekniği için yazılmış
ve bugün de başvurulmakta olan önemli çalışma örnekleridir.
2.3. Salt Parmak Tekniği
Clementi ve
arkadaşlarına göre her piyanistin eşit kuvvette on parmağa sahip olması
gerekmektedir. “Clementi, yazdığı egzersiz ve etütlerle, elin üstünün
düz ve parmak uçlarının aynı hizada durması, yalnızca parmakların
hareket etmesi ve zayıf parmakların kuvvetlenmesini amaçlamıştır ki, bu
öğretiye günümüzde salt parmak tekniği denmektedir”. Girolama Diruta’nın
“Kol ele rehberlik etmelidir” dediği gibi, daha önce yaşamış olan
kuramcılar şüphesiz ki klavye tekniği ile ilgili bazı önerilerde
bulunmuşlardır. Bunlar doğru ve önemli yaklaşımlar olarak kabul
edilebilir. Fakat yukarıda da görüldüğü gibi, piyano tekniği ile ilgili
ilk kurallar M. Clementi tarafından koyulmuş, önemli direktif ve
yönlendirmelerle de desteklenerek piyano çalmanın kuramı
oluşturulmuştur. Piyanistik elemanların kendi direktifleri doğrultusunda
bir biçim kazanmaları ve hareket etmeleri için bazı araçların yardımına
gereksinim duyan Clementi, Logier (İng.) adlı bir orgcunun buluşu olan
“chiroplast”ı çok benimsemiştir. 19.yüzyıl chiroplastın popüler
olmasından dolayı, piyano tekniğinde aletlere bağlı bir yüzyıl olarak
kabul edilir. Bu alet, parmaklardan birkaçını sabit tutup, diğerlerini
çalıştırmaya yarıyordu ve o yıllarda ünü tüm Avrupa, Rusya ve Amerika’ya
kadar yayılmıştı. Daha sonraları geliştirilerek “Guide-main” adını alan
bu alet F. Liszt tarafından da kullanılmıştır. Fakat önemsiz bir alet
olduğunu ilk söyleyen de O olmuştur. Clementi okulunun üyelerinden olan
Hummel (1778-1832) başparmak geçişlerinin önemini vurgular, Kalkbrenner
(1785-1849) bilek tekniği ile ilgilenir, Ehrlich, çalışırken kolların
hareketini önlemek için, koltuk altlarına bir kitap sıkıştırmayı önerir.
Tüm bu arayışlar parmakların kuvvet eşitliği prensibi üzerine
oturmaktadır. Hanon ve Czerny de yazdıkları egzersiz ve etütlerle bu
okulun ünlü isimleri arasındadır.
2.4. Kol Ağırlığı Tekniği
R.Schumann’ın
4. parmağını sakat ettiği sıralarda, Chopin’in farklı yaklaşımlar
içerisinde olduğu görülmektedir. Chopin elin ortasındaki üç parmağı,
Clementi’nin istediği gibi diğer parmaklarla aynı hizada değil de, hafif
ileri çıkartarak çalıyordu. Bu çalış şekli, çok geçmeden doğal duruş
olarak kabul edilmeye başlandı. Bu duruş, beş parmağın mi fa# sol# la#
si#e basıldığında elin aldığı duruştur. Chopin, zayıf parmakları
kuvvetlendirmek için çaba harcanması taraftarı da değildi. Eserlerini
zayıf parmakları gözeterek yazdı ve onlara pek yük vermedi.Chopin’in
yeni bir piyano tekniği döneminin başlangıcı olarak kabul edilebilecek
olan bu yaklaşımlarına gelinceye dek görülen çabaların hemen hepsinin,
olasılıklara ve deneme- yanılma yöntemine dayandığı söylenebilir. Fakat
19.yy. ortalarından itibaren bu konuya tıp, fizik, psikoloji gibi bilim
dallarının dahil edilerek, onların bulgularından yararlanıldığı
görülmektedir.Piyano çalma becerisinin gelişmesi için yardımcı aletlerin
kullanılmasından vazgeçilerek tamamen Anatomiye yönelmeye başlanılması
bu dönemde olmuştur. Artık besteci, piyanist, kuramcı, pedagog ve tıp
adamlarının çalışmaları sonucunda piyano tekniği bir bilim dalı haline
gelmiş; gevşeme, esneme, kısa adale dinlendirmeleri vb.
gibi rahat ve serbest hareketler içeren bir piyano çalma tarzı
gelişmiştir. Daha önce kullanılması istenilmeyen üst kol, omuz hatta tüm
vücudun çalma eylemine katılmasıyla piyanodan, daha gür ses elde
edilmiştir. Kurucuları Deppe, (1828-1890) Calland, Breithaupt ve Matthay
olan bu çalış biçimi, ağırlık kontrolü veya kol ağırlığı tekniği olarak
adlandırılmaktadır. Sonraları Deppe ve öğrencisi Calland, geliştirip
yayınladıkları kurama “Piyano Çalmanın Deppe Tarzı Öğrenimi” adını
vermişlerdir.“Ağırlık teknisyenleri, çalışındaki inanılmaz rahatlık
yüzünden Teresa Carreno’yu başlıca ilham kaynağı olarak gösterirler.
Breithaupt da ünlü kitabı ‘Ağırlık Dokunuşu’nu Teresa Carreno’ya ithaf
etmiştir”.
Giderek bu
yeni çalma tekniği o kadar benimsenmiştir ki, farklı teknikle çalanların
tamamen yanlış çaldıkları, hatta yeni baştan piyanoya başlamaları
gerektiği bile söylenir olmuş; bu tavırlarla da piyano tekniği, sanki
araç değil de amaçmış gibi bir görüntü almaya başlamıştır. Kızı Clara
Schumann’a ders verdiği dönemde sert ve tavizsiz bir öğretmen olan
Friedrich Wieck, düşüncelerini ve piyano çalma anlayışını kafiyeli bir
şekilde şöyle dile getirmiştir: “Araç olarak teknik,Amaç olarak
teknik,Sanata yok gereklilik”. Tekniğin bu denli öne çıkarılması ile
birlikte, o yıllarda çok yüksek sesle piyano çalma da moda oldu.
Öncüleri Clara Schumann ve Liszt olan bu akıma besteciler de uydular ve
haddinden fazla canlılık ve parlaklık isteyen eserler bestelediler.
Brahms’ın ilk dönem eserlerini buna örnek gösterebiliriz. Bu dönemde,
daha önce birkaç piyanistin çalabildiği büyük eserleri çalabilen
yüzlerce piyanist yetişti. Buna rağmen, gürültülü çalışları da çok
geçmeden gereken tepkiyi aldı. Piyanistler artık ifadenin öne
çıkarıldığı bir tarzla çalmaya başladılar ve Clara Schumann’ın babası
gibi piyano eğitimcileri de “varsa da yoksa da teknik” inadından
vazgeçtiler.
2.5. Çağımızda Piyano Tekniği
19.yüzyılın
ikinci yarısında görülen “varsa da yoksa da teknik” inanışındaki bu
kırılma, çağımız piyano tekniğinin başlangıcı olarak kabul
edilebilir.Çağımız piyano tekniği anlayışı her şeyden önce, bu konuyla
ilgili geçmişte yapılan tüm araştırma, deneyim ve birikimlerden
yararlanma düşüncesine dayanmaktadır. Bu bağlamda günümüz piyano
eğitimcileri, geçmişteki teknik yaklaşımlar arasında herhangi bir
ayırıma da gitmemektedirler. Piyano tekniğinin bilimle kaynaştırıldığı
ve çok sayıda piyanistin yetiştiği bu dönemde bile, popüler olan kol
ağırlığı tekniğinin yanında eski tekniğin de kullanıldığı ve hatta bazı
prensiplerinden hiç vazgeçilmediği anlaşılmaktadır. “Pek çok değişik
metot ve kuramların, birbirinden farklı görünmekle beraber, aslında
pratik uygulayışta birbirinden çok şey alıp verdiği” görüşünde olan
Pamir; “Günümüzde iki grup arasındaki tartışma neredeyse yok olmuştur.
Aslında iki sistem, birbirini çok başarılı bir biçimde tamamlayabilir.
Tamamen gevşek ve serbest olarak hareket eden önkol, çalma işlemi için
çevik parmaklara gereksinim duyar” şeklindeki açıklaması ile Çimen
(1994); “Piyanist, yumuşak ve serbest kollara karşılık kare biçiminde
ellere ve çelik gibi parmaklara sahip olmak zorundadır” diyen Şen (1999)
bu görüşü aydınlatan araştırmacı-eğitimcilerimiz arasında
yeralmaktadırlar.Görüldüğü gibi, çağdaş piyano tekniğinin içinde
Clementi’nin alet kullanarak ulaşmaya çalıştığı kuvvetli parmaklara
sahip olma düşüncesi, Deppe’nin önerdiği ağırlık kontrolü ve bilek
hareketlerini (Rotasyon, Çember, Düşme) kazanma çabaları, Liszt’in
orkestral piyano çalışı gibi çalma gayretleri, Talberg’in “cantabile”
çalma ve güzel tını arayışları gibi tını arayışları kaynaşmış biçimde
yer almaktadır. Bütün bu olgu, yaklaşım ve düşüncelere dayanarak,
“çağdaş piyano tekniği, geçmişteki tüm düşünce ve çaba ürünlerinin,
zaman içinde elenip süzülerek günümüze ulaşmış olan biçimidir” şeklinde
tanımlanabilir.
3. SONUÇ VE ÖNERİLER
Piyano
tekniği ile ilgili, geçmişte yaşanan tüm deneyimlerden, ileri sürülen
tüm yaklaşım ve düşüncelerden günümüzde yararlanıldığı görülmektedir. Bu
düşünce ve yaklaşımlar, esasında tarih boyunca her alanda hep görülen,
en iyiyi, en güzeli ve en yararlıyı bulma çabalarıdır.Çalgının
teknolojik olarak gelişmesi, eserlerin büyümesi, ifade anlayışındaki
dönem dönem görülen farklılıklar, çalma tekniklerindeki gelişme,değişme,
hatta geçmiş çağlara dönüp geri gelmeler hep aynı paralelde olup biten
arayışlardır.Piyano, insanın rahatlık içinde uzun süre oturabileceği
yükseklikte; klavye, insan kulağının duyup ayırt edebildiği sesleri iki
kol açıklığı arasına yerleştirerek, tuşlar, uzunluk ve genişlik
açısından insan parmaklarının etkili bir şekilde hareket ettirebileceği
boyutlarda yapılmıştır. Kısaca, piyano, teknolojik açıdan insanın
fizyolojik yapısına çok büyük ölçüde uyumlu bir hale getirilmiştir. Buna
rağmen piyano çalmadaki problemler yok edilebilmiş değildir. İnsanın da
piyanoya uyum için çaba göstermesi gerekmektedir ki, piyano tekniği
tarihi işte bu çabanın tarihidir. “Müzik hem sanattır, hem bilim.
Dolayısıyla hem duygusal olarak algılanabilmeli, hem de akıl ile
kavranabilmelidir. Herhangi bir sanat ya da bilim dalındaki gibi müzikte
de, bilgiye ya da ustalığa giden yolda ‘kestirmeler’ yoktur”.
Dolayısıyla bir piyano pedagogu veya piyanist, karşılaştığı bir
problemin çözümünü, kendi deneyim ve düşüncelerini, bilimsel araştırma
sonuçları ve değişik görüşlerle zenginleştirerek, seçtiği uygun bir
metotla gerçekleştirmek durumundadır.Burada belirtmek gerekir ki,
bireysel birikim ve yaklaşımlar, diğer pedagog ve kuramcıların hiç
olmazsa bir kısmı tarafından desteklenmediği sürece, sonraki kuşaklara
kalmadıkları gibi, araştırmacılar tarafından da önemsenmemekte ve doğal
elenme sonucu yok olup gitmektedirler.19.yy. sonlarından bu yana bir
bilim dalı olarak kabul edilen piyano tekniği, bilimsel konum ve
özellikleriyle geniş kitlelere ulaştırılıp, konuyla ilgili
bilinçlenmenin artırılmasına katkıda bulunulmalıdır. Bu bağlamda,
müziğin her alanında bilimsel araştırmalara dayanan Türkçe kaynakların
çoğalması yanında, önemli bulunan yabancı kaynakların da dilimize
kazandırılmasında büyük yarar vardır. Böylece,
eğitimciler kendi düşünce, deneyim ve bilgilerini destekleyen bilgilere
kolayca ulaşacaklar ve bilgiden kaynaklanan cesaretle yeni yaklaşım,
düşünce ve yeni ürünler ortaya koyabileceklerdir. |
|
Takvim
