veli81
Admin
 
Mesaj Sayısı : 5437
Kayıt tarihi : 19/06/12
Yaş : 42
Nerden : Bursa/Mestanlı
 |  Konu: NEY ve NEZR-İ MEVLÂNÂ İLİŞKİSİ  Salı 23 Ekim 2012, 21:56 | |
| NEY ve NEZR-İ MEVLÂNÂ İLİŞKİSİ Timuçin ÇEVİKOĞLUMevlevîlikte,
“nezr veya nezir” kelimesi, adak ya da hediye anlamlarında kullanılır.
Mevlevîler birine hediye verecekleri zaman “Nezr-i Mevlânâ - Mevlânâ’nın
Hediyesi” diye takdîm ederler. Böyle sunulan hediye reddedilmez,
alınır.Mevlevîler,
kimseden bir şey istemez, sadaka kabûl etmezler. Ancak dileyenler
dergâha veya mensûblarına hediye verebilirler, “Nezr” veya “niyâz” denen
bu bağışlar, Nezr-i Mevlânâ yani dokuz, on sekiz veya dokuzun diğer
katları (9, 18, 27, 36, 45, 54, 63, 72, 81, 90, 99, 108, 117…)
miktarınca olurdu. Bu katları ifâde eden rakamların kendi iç
toplamlarının, birbirleriyle toplamlarının, çarpımlarının veya
çarpımlarının katları ile onların iç toplamlarının da her zaman 9
rakamını verdiği dikkate değerdir. Diğer yandan bütün sayılar, 0’ dan 9’
a kadar büyüyerek giden on temel sayıdan oluşur ki, Nezr-i Mevlânâ olan
9, bunların en büyüğüdür.Gölpınarlı, Nezr-i Mevlânâ’nın kutsal oluş nedenini şu inanca dayandırmaktadır:“Mutlak
Varlık, “zâtî iktizâsı” (kişisel gerekliliği)* olan aktif bir zuhûra
(ortaya çıkış, beliriş, görünüşe) sâhiptir. Bu aktif tecellî (belirme),
“Akl-ı Küll” veya “Hakîkat-i Muhammediyye” diye anılır. Bu aktif
kâbiliyet, pasif bir kâbiliyeti, “Nefs-i Küll” ü meydana getirmiştir.
İkisinden dokuz kat gök meydana gelmiştir. Dokuz göğün hareketi dört
unsuru (Anâsır-ı Erba’a’yı yani toprak, su, hava ve ateşi) izhâr etmiş
(ortaya çıkarmış); göklerle bu unsurlardan cansızlar, bitkiler ve
(diğer) canlılar doğmuştur. Böylece hepsi onsekiz olur.”Prof. Dr.
Yakıt’ın aynı konuyla ilgili olarak XVI. yüzyıl şâirlerinden İdris
Muhtefî’nin bir manzûmesinden seçtiği birkaç mısra ve bu mısralarda
sembolize edilen inanışlara ilişkin yaptığı açıklama da şöyledir:“İş bu deme erince, üç kez doğdum ânedenNice yavru uçurdum, nice, âşiyâneden (yuvadan, evden)Dört doğurdum anamı, hâmil oldum babadanBabam dokuz ayaklı, anlama efsâneden…Senin İdris, hakîkat bu rumûzât sözlerinAnladı insân olan, bilmedi hayvâneden. (Kurnaz, C., Tatçı, M., Türk Edebiyatında Şathiye, Akçağ, Ankara, 2001. s.101-102)Burada üç
kez doğmaktan kasıt, İslâm felsefesindeki “mevâlid-i selâse” yani üç
doğum olarak ifâde edilen “cemâd (cansız), nebât (bitki) ve hayvan”
mertebelerinden geçiştir. “Dört ana” ise maddî varlığın dört unsuru yani
“toprak, su, hava ve ateş” dir. “Dokuz Baba” tâbirinden de “Dokuz
feleğe (göğe)” işâret vardır.”“Dâimâ diri”
anlamına gelen, Allah’ın “Hay” adının ebced hesabındaki sayısal
karşılığının 18 olması ve Hz. Mevlânâ’nın, Mesnevî’nin özü kabûl edilen
ilk 18 beytini bizzat kendisinin yazmış olması, Mevlevîlerce 18
sayısının kutsal kabûl edilmesinin diğer önemli nedenleridir.Hz.
Mevlânâ’nın felsefesinde ney, “İnsan-ı Kâmil” in, yani belirli
aşamalardan geçerek olgunlaşmış insanın sembolüdür. Benzi sararmış, içi
boşalmış, bağrı dağlanarak delik-deşik edilmiş, geldiği yerin özlemiyle
yanıp tutuşan, sînesinden çıkan feryâd ve iniltileri ile tüm insanlığa
sırlar fısıldayan bu dost, yaratılışın temeli olan aşktan bahseder. Ney,
bu nedenle Mevlevîlerce kutsal sayılarak “nây-ı şerîf” diye anılmıştır.Ahmed Avnî Konuk, Mesnevî Şerhi’nde şu görüşlere yer verir:“Ney’in
yedi deliği, insanın yedi a’zâ-yı zâhirîsine (görünen uzvuna) işârettir
ki, beşerin fiilleri bu uzuvlardan sâdır olur (ortaya çıkar).”Bu düşünceden
hareketle, ney ile sembolize edilen insan-ı kâmil’in vücûdunda Hakk’dan
gayrı ne varsa her şey yok edildiğinden, O’ndan ortaya çıkacak
fiillerin, ancak Hakk’ın mânevî etkisiyle gerçekleşebileceği
söylenebilir.Aslında neyin üflenen üst ucu ve alt ucu da düşünüldüğünde, dışa açılan deliklerinin de boğumları gibi dokuz olduğu görülür.Kutbü’n-nâyî Niyâzî Sayın, ney ve insan-ı kâmil ilişkisi hakkındaki fikirlerini açıklarken şöyle diyor:“Ney, yapı
olarak dokuz deliktir. İnsana yakın bir duruma sahiptir. Kamışlıktan
kopması bir insanın olgunluğa erişmesiyle alâkalıdır. Neyi alırsınız,
kamışlıktan koparırsınız, kollarını kesersiniz, vücûdunda delikler
açarsınız… Yâni insanı (da) olgun hâle getiren bir ney yapıcısı vardır.
Onu da Hakk’ın kendisi olarak düşünüyoruz.”Bize göre,
İnsan-ı Kâmil’i sembolize eden Nây-ı Şerîf, dokuz boğumu ve dokuz
deliğiyle, tüm insanlığa bir “Nezr-i Mevlânâ” dır da vesselâm.KAYNAKLAR·Abdülbâkî Gölpınarlı, Mevlevî Âdâb ve Erkânı, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, Yeni Matbaa, İstanbul, 1963, s. 35.·Ahmed Avnî Konuk, Mesnevî-i Şerîf Şerhi - I. cilt, Gelenek Yayıncılık, Şefik Matbaacılık, İstanbul, 2004, s. 73.·H.Hüseyin Top, Mevlevî Usûl ve Âdâbı, Ötüken Neşriyat, Özener Matbaası, İstanbul, 2001, s. 150.·İsmâîl Yakıt, Mevlânâ’da Sembolizm ve Ney, Ney’e Dâir, Editör: Mustafa Çıpan, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Damla Ofset, Konya, 2006, s. 67.·Niyâzî Sayın, Ney’in Mâneviyatta ve Mûsikîmizdeki Yeri, Ney’e Dâir, Editör: Mustafa Çıpan, Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Damla Ofset, Konya, 2006, s. 106.·Timuçin Çevikoğlu, Dinle Ney’den, Mostar Dergisi Sayı:21, Mostar Yayıncılık, Şan Ofset, İstanbul, 2006, s. 70.* Parantez içindeki notlar, makâlenin yazarı tarafından eklenmiştir. |
|
Takvim
