veli81
Admin
 
Mesaj Sayısı : 5437
Kayıt tarihi : 19/06/12
Yaş : 42
Nerden : Bursa/Mestanlı
 |  Konu: Ney Nedir ve Nasıl Çalınır ?  Ptsi 08 Ekim 2012, 09:13 | |
| Ney Nedir ve Nasıl Çalınır ?
 | This image has been resized. Click this bar to view the full image. The original image is sized 1000x667. |
 Ney, Türk Klâsik Müziği’nin yegâne üflemeli çalgısı ve Türk Tasavvuf
Müziği’nin baş sazıdır Tüm tekke mûsikîsinde bendir ile birlikte cevâz
gören tek müzik âleti ney olmuştur Mevlevî Âyinleri neylerin ve
kudümlerin iştirâkleri ile yapılır Eğer bulunursa diğer çalgılardan da
birer tane yer almaktadır Ney ses rengi olarak insan sesine en yakın çalgılardan biridir Her
türlü müzikâl motifi icrâ etmeye imkan tanır Üç oktavlık ses sâhası
içindeki tüm sesleri, nefes şiddetini veya dudağın başpâre ile yaptığı
açıyı değiştirmek sûretiyle koma koma (hattâ cent cent) verebilir Başpâre (birinci parça) Neylerin üst ucuna (üflenen yerine) sesin daha net çıkması ve
dudakların yaralanmaması için başpâre denilen bir parça takılır Başpâre
genellikle manda boynuzundan yapılmakla beraber, fildişinden, abanoz
veya şimşir gibi sert ağaçlardan yahut benzer malzemelerden yapılabilir Ney yapım geleneğinde çoklukla kullanılan manda boynuzu, manda
neslinin tükenmek üzere olması nedeni ile artık çok zor
bulunabilmektedir Mandaların çok genç kesilmesi de boynuzların içinin
boş çıkmasına, tabii ki içi boş boynuzlardan da başpâre çıkmadığı için,
başka malzemeler arayışı zorunlu hale gelmiştir Günümüzde başpâre yapımında sanayide kullanılan teflon, fiberglass gibi malzemeler kullanılmaktadır Başpârelerin dudağa temas eden açıklıkları, iç yüzeye verilen
derinlikleri (hazne derinliği) ve dış çapları neyzenlerin istek ve
alışkanlıklarına göre değişebilmektedir 1- BAŞPÂRE AĞIZ ÇAPI: 16-17 mm arasında değişirBaşpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 18 mm ise; ağız çapı: 16 mmBaşpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 19 mm ise; ağız çapı: 165 mm Başpâre ana ölçüsü (No:5 ile gösterilen) 20-24 mm ise; ağız çapı: 17
mm olmalıdır Neyzenlerin alışkanlıklarına göre değişik ölçülerdeki
başpârelerle üfleyenler de olabilir 2- başpâre HAZNE DERİNLİĞİ: Neyzenlerin alışkanlıklarına göre değişir Bu derinlik mutlaka
olmalıdır çünkü, başpâre kamışın birinci boğumu ile birlikte ses kutusu
görevi yaptığı için hazne derinliği en az 1mm en çok 3mm olmalıdır Bu
derinlik üflenen nefesin ses kutusunda dönmesi için gereklidir Usta
neyzenler alıştıkları hazne derinliği ölçülerinin haricinde bir başpâre
ile üfledikleri zaman istedikleri performansı alamadıklarını
söylemektedirler 3- başpâre DIŞ ÇAPI: Dış çapları da (boynuz malzemede boynuz kalınlığının elverdiği ölçüde olmak kaydıyla) 35-50 mm olabilmektedir 35 mm den küçük çaplarda başpârenin dış açısı çok dik olacağı için tercih edilmez50 mm den büyük olan başpârenin dış kenarı çeneye değdiği için bu da tercih edilmez 4- başpâre AYAK ÇAPI: Ortalama 5 mm civarındadır Başpâre çekerken tornaya tutturmak için
verilen genişliktir Başpâreyi çeken ustaya göre değişir Başpâreye hazne
derinliği verilirken başpârenin çatlamaması ve ömrü açısından da
önemlidir 5- BAŞPÂRE ANA ÖLÇÜSÜ: Kamışın birinci boğumunun (başpârenin takıldığı boğum - ses kutusu)
en üst noktadaki iç çapı ile aynı olmalıdır Fakat, değişik hava
şartlarında, başpârenin genleşmesi ile parazvâne ve kamışın genleşmesi
aynı olmayacağı için, başpâre ana ölçüsü: ses kutusu üst nokta iç
çapından 0,1-0,2 mm daha geniş olmalıdır Bu genişlik başpârenin ses
kutusuna giren kısmındaki 5 derecelik konik açısı ile (önemlidir: aynı
beş derecelik açı ses kutusuna da verilmelidir) zaman içinde meydana
gelebilecek bollaşmaları tolere ederek, hava kaçırmasını önler Başpâre ana ölçüsü kamış kalınlığına göre 18-24 mm arasında değişebilirNot: Başpâreler bu ölçü ile adlandırıldığı için (onsekizlik başpâre,
yirmilik başpâre, yirmiüçlük başpâre gibi) 18mm- 19mm- 20mm- 21mm- 22mm-
23mm- 24mm standart ölçülerde yapılmalıdır Tabiidir ki bu tür bir
çalışma profesyonel ney yapımcılarının işidir ve Neyzene büyük kolaylık
sağlar Başpâresi kırılan veya deforme olan bir neyzenin, neyi ve
başpâresi standart ölçülerde yapılmış ise, Ney Ustası neyi hiç görmeden
başpâresini çekip gönderebilir Neylerini kendi açan neyzenler başpârelerini kamış kalınlığına uymak şartı ile diledikleri ölçüde çekebilirler 6- başpâre ALT UÇ ÇAPI:Başpâre ana ölçüsüne göre bu ölçü değişir Başpârenin neye giren
kısmının konik açısı ile ses kutusunun girişindeki konik açı aynı ve çok
hassas olmalıdır Bize göre en kullanışlı açı 5 derecedir Bazı neyzenler bu açıyı vermeyip düz yapmaktadırlar, tabiidir ki bu
da olabilir, fakat ilerideki bollaşmalarda neyzen başpâresine kağıt,
bant vs sarmak zorunda kalacaktır 7- başpâre KONİK BÖLÜM YÜKSEKLİĞİ: Ses kutusuna giren kısmın bize göre en uygun yüksekliği 12 mm dir Bu
ölçü boynuz malzemeden başpâre yapılırken boynuzun kalınlığı yeterli
gelmezse 5-6 mm ye kadar düşürülebilir Fakat neye giren kısım küçüldükçe
tutma kuvveti de o oranda zayıflayacağı için başpârenin düşüp kırılma
riski vardır 8- başpâre ayak YÜKSEKLİĞİ: Ortalama 5 mm civarındadır Başpâre çekerken tornaya tutturmak için verilen yüksekliktir Başpâreyi çeken ustaya göre değişir 9- BAŞPÂRE YANAK YÜKSEKLİĞİ: Bize göre en uygun yükseklik: 13 mm dir 1-2 mm lik değişiklikler
olabilir yükseklik arttıkça yanak açısı daralır, yükseklik azaldıkça
yanak açısı genişler 10- BAŞPÂRE YÜKSEKLİĞİ:Bu ölçü
çok önemlidir Başpârenin neye takıldıktan sonra dışarıda kalan kısmıdır
Ney açılırken ses kutusu, başpâre yüksekliği kadar kesilir ve bir daha o
ölçü değişmez Buna göre açılmış bir neye değişik yükseklikte başpâre
takılırsa neyin genel akordunu ve entonasyonunu bozacaktır Bize göre en
uygun başpâre yüksekliği: 18 mm dir Neylerin üst ve alt ucuna çatlamayı önlemek için çeşitli metâllerden
yapılmış, kamışa sıkıca giren birer bilezik takılır Bu bileziklere
parazvâne adı verilir Metâller altın, gümüş, bakır, vs olabilir Ancak
gümüş, bakır gibi metâller oksitlendiğinden hava ile irtibatları
kesilmelidir Bizim tavsiye edeceğimiz metâl Alpakka'dır Neyin üst ucuna takılan üst parazvâne, (en üstteki boğum aynı zamanda
ses kutusu olduğundan) 030 mm den kalın ve 12 mm den geniş olmamalıdır
Alt parazvâne istenilen kalınlıkta ve genişlikte olabilir Ney, sarı renkli, sert ve sık lifli kamıştan yapılır Sıcak iklim
bölgelerinde ve taban suyu yüksek, sulak yerde yetişen bu kamışın
birbirinden farklı cinsleri bulunur En çok tercih edilen, Asi ve Nil
nehirleri kıyılarında yetişen cins kamışlardır Neylik kamış mutlaka dokuz boğum olmalı ve boğum aralıkları ve
kalınlıkları mümkün olduğunca birbirine yakın olmalıdır Tabiattaki
kamışın boğumları, doğal olarak kökten uca doğru boyları kısalmakta ve
çapları daralmaktadır Bu kısalma ve daralmanın mümkün olabildiğince azar
azar olması tercih edilmelidir Tabiatta neylik kamış, yerden yukarıya
doğru ters olarak yer alır Yere yakın olan boğumların araları uzun ve
kamış et kalınlığı çok fazla olduğundan, bu kısımlar ney yapımında
kullanılmaz Ney yapılan kısımlar kamış boyunun yarısından yukarıda
bulunur Ney yapılabilecek kamışlar sonbaharda, hava sıcaklığına göre Ekim,
Kasım, Aralık aylarında kesilmelidir Püskül sürgüsü sararmamış, yaprak
sapı kurumamış kamışlar henüz olgunlaşmamış olduğundan asla
kesilmemelidir Erken kesilen kamışlardan yapılan neyler olgunlaşma
sürecini tamamlamadığı için, kısa bir süre sonra buruşacaklardır Ayrıca
kamışın dış yüzeyini kaplayan ve kamışı koruyan cidarı (mine tabakası),
ancak olgunlaşma sürecinin sonunda istenen özelliğe kavuşmaktadır Kaynak: Mehmet YÜCEL NEY TUTUŞ POZİSYONU Kendinizi yıllardır ney üfleyen bir neyzen gibi farz edip, neyinizin
tüm perdelerini (deliklerini) parmaklarınızla kapatarak, neyi dudağınıza
götürüp üflemeye çalışınızBu aldığınız pozisyonu bozmadan, sizin pozisyonunuzun, aşağıda tarif
edilecek 2ayrı tutuş pozisyonundan hangisine uyduğunu tespit ediniz Bu
tespit ettiğiniz pozisyon beyninizin istediği tutuş şeklidirŞimdi aşağıdaki iki pozisyonu ayrı ayrı üçer dörder kere deneyinizNEYİN 2 TÜRLÜ TUTUŞ POZİSYONU VARDIR;[/COLOR] 1-) SAĞ EL YUKARIDA sol el aşağıda, neyi sol
dizinize başpâreyi dudağınızın sol tarafına yerleştirip, üfleyiniz İşte
bu üfleme xpozisyonuna; SAĞ ELİMİZİ yukarıda tutup, SAĞ BAŞPARMAĞIMIZLA
AŞÎRÂN PERDESİNİ KAPATARAK, vücudumuzun SAĞ tarafına üflediğimiz için
SAĞ ÜFLEME POZİSYONU denir 2-) SOL EL YUKARIDA, sağ el aşağıda, neyi sağ
dizinize, başpâreyi dudağınızın sağ tarafına yerleştirip, üfleyiniz İşte
bu üfleme pozisyonuna; SOL ELİMİZİ yukarıda tutup, SOL BAŞPARMAĞIMIZLA
AŞÎRÂN PERDESİNİ KAPATARAK, vücudumuzun SOL tarafına üflediğimiz için
SOL ÜFLEME POZİSYONU denirYukarıda dikkatlice incelediğiniz bu tutuş
pozisyonlarından hangisinde rahat olduğunuzu, Ney üfleyiş pozisyonunuzun
bir daha değişmeyeceğini düşünerek tespit ediniz Çünkü; beynin konuşma merkezi genellikle el
kullanımı ile bağlantılıdır Beynin sol ön lobunda bulunma olasılığı çok
yüksektir, bu nedenle sağ el kullanma alışkanlığı olan birisi beyinin
sol yarısını daha etkin kullanıyor demektir Aynı olay sol elini kullanan
için beynin sağ yarısını etkin kullanıyor anlamına gelir Bu nedenle sol
elini kullanan birini sağ elini kullanmaya zorlamak konuşma merkezinde
yeni uyarılara sebep olacağından, kekemelik gibi konuşma sorunlarına yol
açabilir Artık sorulduğu zaman sağ veya sol üflüyorum demelisinizKonserlerde, aynı notayı paylaşacağınız sazende
arkadaşınızın, SAĞ üflüyorsanız sağınıza, SOL üflüyorsanız solunuza
oturması gereklidir, aksi taktirde notaları rahat göremezsinizNey siparişi verirken SAĞ veya SOL üflediğinizi belirtmelisiniz ki; aşîrân perdesi ona göre açılsın Neyden rahat ses çıkarabilmek için, önce
kullanacağımız nefes devrelerini inceleyelim Nefes devreleri, genç
Neyzen adaylarının rahat ses çıkarabilmeleri için abartılı tarif
edilmiştir Ancak ileride ustalaştıkça bu devreler arasındaki farklar yok
denecek kadar azalacaktır Birinci Devre: SICAK NEFES;(Kışın üşüyen elimize üfler gibi derinden yavaşça üflenen nefes) İkinci Devre: ILIK NEFES;(Sıcak yemek yerken kaşığımızdaki yemeği soğutur gibi üflediğimiz nefese benzetebiliriz) Üçüncü Devre: SOĞUK NEFES;(Mum alevini söndürür gibi üflediğimiz nefes) Dördüncü Devre: RÜZGARLI NEFES;(Yanan parmağımızı soğutur gibi üflenen nefes) Beşinci Devre: ŞİDDETLİ NEFES;(Mangal ateşini kuvvetlendirmek için üfler gibi, (Literatürde vardır fakat pek kullanılmaz) Altıncı Devre: ÇOK ŞİDDETLİ NEFES;Literatürde vardır fakat kullanılmaz, bilgi için ileride şema olarak verilecektir Bu safhada kullanacağımız nefes ikinci Devre
olarak isimlendirdiğimiz ılık nefes tirKüçük bir ayna, bir açısı 30
derece olan gönye, 3 milimetre çapında bir çubuk (tükenmez kalem içi
veya radyo antenlerinin kırık bir bölümü vb)
yanınızda hazır bulunsunElinize aynayı alarak söylediklerimi aynen
uygulamaya çalışınızDudağınızı ıslık çalacakmış gibi yapınızSevimli bir
çocuğu öpecekmiş gibi, dudağınızın, biraz daha önde olmasına özen
gösteriniz Bu şekilde “İkinci devre ılık nefes”le ıslık
çalmaya başlayınız Ilık nefesi algılayabilmeniz için elinizin üstünü
dudağınıza iyice yaklaştırınız Elinizin dudağınıza uzaklığı bir-iki
milimetre kadar olsun ve elinizin üstüne ıslık çalar gibi yavaşça
üfleyiniz, üflemenin şiddetini, üflediğiniz noktanın ısındığını
hissedinceye kadar azaltınız Isı hissettiğiniz anda üflediğiniz nefes,
“Birinci devre sıcak nefes” tir Şimdi şiddetini hafif artırıp
ıslığınızın rüzgarından hafif bir serinlik hissetmeye çalışınız İşte o
andaki nefes de sizin ses çıkarırken kullanacağınız, “İKİNCİ DEVRE ILIK
NEFES”tir Biraz daha kuvvetli üfleyerek, elinizin üstünde, üşüten bir
rüzgar hissettiğiniz andaki nefes de, "üçüncü devre soğuk nefes"tir Bu
nefes devreleri üzerinde birkaç kere alıştırma yapınızNey üflerken, dudağınızın ortasındaki açıklık
ne kadar yuvarlak olursa, ses o kadar güzel çıkar Tabii ki yuvarlağın
çapı da çok önemlidir Neyzen Sadreddin ÖZÇİMİ'nin değişik zamanlarda ney
üflerken, dudağının ortasındaki açıklığı defalarca kumpasla ölçerek de
tespit ettiğim gibi, ideal açıklığın çapı 3 milimetredir Sağ üflüyorsanız sağ elinize, sol üflüyorsanız
sol elinize aynayı, diğer elinize de 3milimetre çapındaki kalem içini
alıp ıslık çalınız Aynadan, dudağınızın ortasındaki açıklığı kontrol
edip, hem yuvarlak olmasına, hem de çapının 3milimetre olmasına özen
göstererek, birkaç dakika ıslık çalınız Kalem içini, dudağınızın
oluşturduğu yuvarlak deliğe oturacak şekilde tutarak, dudağınızın
ortasında oluşan açıklığın çapını kontrol edebilirsinizNot: Ağızdaki bu 3 milimetrelik açıklık, sesin
rahat çıkması ve nefesin ekonomik olarak kullanılabilmesi için tespit
edilmiş en doğru şekildir Bu açıklığın 3 milimetreden az olması halinde;
Ney’den cılız bir ses çıkacaktır, fazla olması halinde ise çok nefes
tüketeceğinizden bir eserin icrasında sık sık nefes almanız gerekecektir
ki bu durum eserin fazlaca kesilmesine ve icranın bozulmasına yol açar Dudağınızın açıklığını sürekli ayna ile kontrol
ederek, beş on dakika veya dudak açıklığını kontrolünüze aldığınıza
kanaat getirinceye kadar ıslık çalınız Neyinizin aşîrân perdesini bir bantla kapatınız
çünkü ses çıkarma çalışmalarını bu şekilde yapacağızNormal yükseklikte
(45cm civarında) bir sandalyeye oturup dik durmaya özen gösteriniz Sağ üflüyorsanız sol elinizle, sol üflüyorsanız
sağ elinizle neyinizi mikrofon tutar gibi başpârenin bir iki santim
altından tutarak, sanki içi boş bir boru üfleyecekmiş gibi, sağ
üflüyorsanız dudağınızın sol yarısına, sol üflüyorsanız dudağınızın sağ
yarısına yerleştirinizNeyinizi yere paralel ve yüzünüze 90 derece olacak
şekilde tutunuz  [COLOR="darkred"] Yukarıdaki ve aşağıdaki resimleri inceleyiniz | This image has been resized. Click this bar to view the full image. The original image is sized 700x173. |
 Neyinizin başpâresi dudağınıza değer halde iken, aşağıya doğru 30 derecelik açı yaptırınız Bu açıyı gönye ile kontrol ediniz Sağ üflüyorsanız sola, sol üflüyorsanız sağa doğru 30 derecelik ikinci açıyı yaptırın  İşte Ney üflerken Neyin yüzünüze göre duracağı açı bu şekilde
olacağından, ses çıkarma çalışmaları yaparken bu tutuşu korumaya özen
gösteriniz Çok önemli olduğu için tekrar hatırlatıyorum; başpâreyi dudağınızın
neresine koyacağınızı daha önce açıklamıştım Daha iyi anlamak için
aşağıdaki resimleri dikkatlice inceleyiniz Özellikle başpâreyi
dudağınızın dış sınır çizgisinin 1-2 mm iç tarafına koymaya özen
gösteriniz Başpâreyi, Sağ üflüyorsanız dudağınızın ortasından başlayarak sol yarısına  sol üflüyorsanız yine dudağınızın ortasından başlayarak sağ yarısına koyunuz  Daha önce dudağınızın ortasındaki açıklığın 3 milimetre olacağına
dikkat ederek, ıslık çalma çalışmaları yapmıştınız, tekrar aynı özeni
göstererek ıslık çalmaya başlayınız Islık çalmaya devam ederken,
neyinizi yukarıda tarif ettiğim açı ile dudağınıza değene kadar
yaklaştırınız Bu arada ıslık çalmaya devam ediniz Not: Neyden ses çıkarmak için mutlaka ıslık çalınması gerekmez, ıslık
çalarken dudağın aldığı şekil ses çıkarmaya çok uygun olduğu için
çalışmalarımızı o şekilde yapıyoruz Başpârenin dudağınıza fazla baskı yapmamasına dikkat ediniz Başpareyi
sadece üflediğiniz orta kısmın haricindeki yerlerden hava kaçırmayı
önleyecek kadar bastırmalısınız Fazla bastırırsanız dudağınızın
yorulmasına ve dudağınızda fiziksel bozulmalara yol açarsınız Başpâre
dudağınıza değdiği anda ıslık sesi Ney sesine dönüşür, Ney sesi
çıkmadıysa başpâre dudağınıza değer şekilde ıslık çalarken, başpâreyi
dudağınızdan kaldırmadan ve Neyinizin açılarını bozmadan, çok yavaş bir
şekilde başpâreyi dudağınızla birlikte, 1-2 milimetre sağa, sola
oynatarak ses arayınız Bir süre sonra yavaş yavaş ıslık sesinin Ney
sesine dönüştüğünü göreceksiniz Tabiidir ki ıslığınızın Ney sesine
dönüşmesi birkaç denemede olabileceği gibi birçok denemeden sonra da
olabilir Bu denemeler esnasında Neyinizin aşîrân perdesinin kapalı
olacağını ve 2 Devre ılık nefes kullanacağınızı tekrar hatırlayınız Neyinizin arkasındaki aşîrân perdesi kapalı, önündeki tüm perdeler
açık ve 2 Devre ılık nefes üfleyerek bulduğunuz bu ses, portenin 4
çizgisindeki RE (NEVÂ) sesidir |
|
Takvim
