şelpe tekniği nedir ?

ŞELPE TEKNİĞİ

Kendi içinde çok değişik şekilleri ve çeşitli özellikleri bulunan şelpe
tekniğinde, elin bütün tellere yukarıdan aşağı ve aşağıdan yukarı
vurulması gibi iki temel fonksiyon vardır. Vuruş şekli, ifade ve tını
olarak farklı anlayışta olan bu iki fonksiyon, kendi içinde de çeşitli
özellikler göstermektedir.

Yukarıdan aşağı yapılan vuruşlar genellikle iki türlüdür. Bunlardan
biri; başparmak hariç, diğer dört parmakla yukarıdan aşağı bütün tellere
vurulmasıdır. Bünyesinde bir çok özelliği barındıran bu vuruş da kendi
içinde ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan biri, bütün tellere başparmak
hariç diğer dört parmakla bir bütün halinde vurulmasıdır.

Diğeri ise başparmak hariç serçe parmak, yüzük parmağı, orta parmak ve
işaret parmağının sırasıyla bütün tellere taramalı olarak hızla
vurulmasıdır.

Bu vuruşlar ezginin ilk darpları olmaları nedeniyle önemlidir. Çok
yumuşak uygulanabildiği gibi genellikle belli bir şiddetten çok
kuvvetliye kadar değişik sertlik derecelerinde yapılmaktadır. Böylece
ezginin yapısına ve karakterine göre usulün çok değişik zamanlamalarına
gelebilen bu vuruşların, kesik kesik ve kuvvetli uygulanmasıyla da
ezginin ruhunda dirilik ve coşku yaratılmış olmaktadır. Genellikle
usullerin başında,, ortasında veya hem başında hem de ortasında yer
alabilen bu tanforlar, kimi zaman usulün çok değişik yerlerine
gelebilmektedirler. Bu da monotonluktan uzaklaşmada ve havanın
değişmesinde etkili olmaktadır.

Genellikle yalın ve küçük ezgileri belli bir ritim kalıbı temeline
oturtup, uzun bir zaman dilimi içinde çalıp söyleyen Doğu Bölgesi
Alevi-Bektaşilerinde tanfor anlayışının en ince örneklerini görmek
mümkündür. Öyle ki, zaman zaman inançlarında önemli bir yeri olan Allah,
Muhammet, Ali üçlemesini ifade eden üç tanforu, peş peşe getirerek
ezginin çeşitli yerlerinde ustalıkla kullanabilmektedirler. Bunun
yanında Anadolu genelinde tanforlarla şekillenmiş çok çeşitli ezgi ve
ritim kalıpları meydana gelmiştir. Bir eserin tümü zaman zaman bu tarz
şekillenmiş ezgi ve ritim kalıplarının birleşmesinden oluşabilmektedir.
Teke bölgesinde sıkça rastlanılan bu uygulamaya Avşar Beyleri adlı ezgi
iyi bir örnektir. Bu tarz uygulamalara Doğu bölgelerimizde de
rastlanılmaktadır. Örneğin Aşık Nesimi Çimen; kendi anlayışına göre
oluşturduğu tanforlardaki 7/8'lik usul kalıbını farklı usuldeki
ezgilerin bitişinde dahi kullanmaktadır. Bu uygulamayı çokça benimsemiş
olan Çimen'in uzun hava tarzı açışlarında özellikle tanforlarla
süslediği hızlı ezgilerle karar sesine varması dikkat çekicidir.
Anadolu'nun genelinde sağ elin yukardan aşağı vuruluşunda dikkat
edilecek bir husus da tırnak ve el hışırtısının çıkan tınıya katılması
ve bunun bir zevke dönüşmüş olmasıdır. Özellikle Doğu Anadolu
Alevi-Bektaşi'leri için tırnak hışırtısı vazgeçilmez bir alışkanlık
durumundadır.

Anadolu'da sağ elin yukardan aşağı vuruluşuna ait genelde görülen bir
diğer özellikte, tellerle birlikte aynı zamanda göğse de sert bir darp
vurarak ses çıkarılmasıdır. Bu uygulama Doğu yörelerimizde de
görülmesine rağmen genellikle Teke Bölgesi Yörükleri ile karakterize
olmuştur. Özellikle zeybek havalarında karşılaşılan değişik kullanımları
vardır. Teke bölgesi Yörüklerinde "fiske, fıska, tıska ve tokatlama"
gibi adlar alan bu vuruşta önce sağ el başparmağı işaret ve orta
parmağın ortasına gelecek şekilde yumruk yapılır. Bunu takiben önce orta
parmak sonrada işaret parmağı olmak üzere, iki parmak peşpeşe ve hızla
göğse vurularak el aşağıda açık konuma getirilir.

Bu vuruşta işaret ve yüzük parmağı da göğse değiyor gibi görünse de asıl
işlevi orta ve işaret parmağı yapmaktadır. Zeybeklerde bu ifade adeta,
zeybek oynayan çok sayıdaki kişinin ayak seslerini tasvir etmektedir. Bu
darplar genellikle düzenli olarak tek yapıldığı gibi, istenildiğinde
üst üste iki defada uygulanabilmektedir ( Ömek Ağır Zeybek ve Fethiye
Zeybeği). Bunun yanında piano ve forte olmak üzere değişik şiddetlerde
görülen bu vuruşların, bir ezgi içinde çok aralıklı olarak uygulandığı
da görülür. Göğse parmaklarla darp vurularak ses çıkarılması ve bu sesin
müziğin içinde kullanılması fikri, kopuzun tarihinde çok eskilere
dayanmaktadır. Asya Türklerinde de bu uygulamaya sıkça
rastlanılmaktadır. El ile çalmanın çok eski dönemlerinden beri süregelen
bu vuruş, mızrap kavramıyla birlikte devam ettirilmiştir. Günümüzde
hala sürdürülen bu ifade ile ezginin istenilen herhangi bir yerinde
göğse bir ya da peşpeşe iki darp vurularak renk katılmaktadır.

Göğse darp vurarak ses çıkarılmasında Anadolu'da karşılaştığımız ikinci
şekil, yalnızca orta parmağın göğse vurularak ses çıkarılmasıdır.
Genellikle doğu bölgelerimizde adeta ezgiye dem tutarcasına kullanılan
bu ifadede de, daha çok işaret parmağı ile ezgi çalınırken orta parmakla
göğse vuruşlar yapılmaktadır. Bu uygulama da mızraplı bağlamaya
geçmiştir Mızraplı bağlamada da alışkanlığa göre, orta veya yüzük
parmağı göğse darplar vurmak suretiyle ezgiye eşlik etmektedir.

Sağ el şelpe tekniği
ifadelerinden bir diğeri de, yalnızca işaret parmağı ile bütün tellere
yukarıdan aşağı vurmadır. Bu vuruşta diğer üç parmak hafifçe
kapatılarak işaret parmağının hareket alanı genişletilir ve yukardan
aşağı bütün tellere vurulur. Burada da vuruluş şiddetine bağlı olarak
tırnak hışırtısı, kesik ifade ve tanfor özellikleri
gerçekleştirilebilir. Ancak, bunların hiç biri olmadan yumuşak bir vuruş
da yapılabilir. El ile çalışın görüldüğü hemen her yörede rastlanılan
bu vuruş, saz boyunun büyükçe olması dolayısıyla doğu bölgelerimizde
daha rahat ve özgür bir yapıdadır. Teke bölgesinde ise, üçtelli
bağlamaların küçük boyda olmaları nedeniyle bu vuruş, daha küçük
hareketlerle yapılmaktadır.

Şelpe tekniğinin temel fonksiyonlarından bir diğeri de, aşağıdan
yukarıya yapılan vuruşlardır. Kendi içinde çok değişik şekilleri ve
özellikleri bulunan bu vuruşlar genellikle ezginin işlenmesi,
tanforların belirlenmesi, tanforların dışındaki yerlerin doldurulması vb. işlevleri yerine getirmektedir.

Aşağıdan yukarı yapılan vuruş şekillerinden biri. elin aşağıda açık
pozisyonda iken yukarı doğru vurulmasıdır. Bu vuruşta ağırlık, İşaret
parmağındadır. Diğer parmaklarda hafifçe tellere değseler bile, asıl
vuruş işaret parmağının iç kısmıyla yapılmaktadır.

Aşağıdan yukarı vuruş şekillerinden bir diğeri orta, yüzük ve serçe
parmaklarının hafifçe kapatılması ve işaret parmağı ile tellere aşağıdan
yukarı doğru vurulmasıdır. Bir önceki vuruşa göre çok daha rahat ve
hızlı olabilmesi bakımından, genellikle tercih edilen vuruş budur. Teke
yöresinde bu vuruşa ''tekli''de denmektedir. Bu yörede bir ikinci tekli
vuruş çeşidi de orta parmakla yapılandır. İşaret parmağı ve orta
parmakla yapılan tekli vuruşların, bir bütün halinde düşünülüp peşpeşe
uygulanmaları ile oluşan vuruşa Teke yöresinde genellikle ''ikili'' ya
da ''iki parmak'' denilmektedir. İkili vuruşta işaret parmağı, biraz
orta parmağın hizasına kaydırılarak parmaklar arasında bir paralellik
sağlanır. Yüzük ve serçe parmaklarının hafifçe kapatılması ile
rahatlayan bu iki parmakla tellere kısa aralıklarla hızla vurulur.
Parmakların tellere peşpeşe vurulması nedeniyle hızlı bir senkop
oluşturan bu vuruşun, Doğu bölgelerinde özel bir adı olmamakla birlikte
özellikle "Aşıklama" denilen tavırda kullanılmaktadır. Arguvan Emirler
yöresinde çokça rastlanılan bu kullanımın yanında, aşıklama ifadesinin
bilinen en yaygın vuruş şekli, alttan yukarı başparmak ve işaret
parmağının hızla vurulması ile yapılandır.

Şelpe tekniği
alttan yukarı vuruşlarından, Teke yöresinde olup da, doğu
bölgelerimizde görülmeyen önemli bir ifade, adına genellikle "tarama''
denilen vuruş şeklidir. Alttan yukarı sırasıyla yüzük, orta ve işaret
parmaklarının peşpeşe, hızla vurulmalarıyla oluşan bu ifade, Teke
yöresinin karakteristik ve temel bir vuruşudur. İlgili parmakların
bükülmek suretiyle uygulandığı bu vuruş, Teke yöresinde adeta bir kalıp
haline dönüşmüştür. Genellikle aşağıdan yukarıya parmaklar hızla,
peşpeşe vurulur. Ancak ezgiye göre parmak hareketlerinin yavaş ve tek
tek uygulandığı da görülmektedir.

Anadolu el ile bağlama çalma geleneği şelpe
tekniği, üstten ve alttan vuruşlarının birlikte uygulanışında iki olgu
göze çarpmaktadır. Birincisi, ezgiye göre üstten ve alttan yapılan vuruş
çeşitlerinden birinin veya bir kaçının düzensiz olarak uygulanmasıdır.
Çeşitli vuruşların birleşiminden oluşan bu kalıpların, zaman zaman bir
ezginin hemen bütünü boyunca devam ettiği görülebilir. Teke yöresinin
Avşar Beyleri adlı uzun havası buna iyi bir örnektir. Dikkat edilecek
olursa, üstten tek vuruş ve iki kez tekrarlanan alttan üç parmak tarama
vuruşunun birleşiminden oluşan kalıp eserin bütününde uygulanmaktadır.
Bunun gibi, daha fazla sayıda üstten ve alttan vuruşların birleşiminden
oluşup ezgi bütününde tekrarlanan geniş vuruş kalıpları da vardır. Ezgi
boyunca genel bir icra temasının oturtulduğu bu anlayışa, değişik
şekilleriyle Teke ve doğu yörelerimizde rastlanılmaktadır. Bir üçüncü
şekilde bu iki olgunun birlikte uygulanmasıdır. Bir ezgi bütününde
üstten ve alttan serbest yapılan vuruşların yanında düzenli vuruş
kalıplarının da kullanıldığı bu uygulamaya Teke ve doğu yörelerimizde
rastlanılmaktadır.

Şelpe tekniğinin yurt genelinde bağlamada asıl uygulanma :.eri göğüste,
sap birleşimine yakın bir noktadadır. Ancak, Teke yöresinde sap üzerinde
çalınan parmak vurma tekniği ile beraber sap üzerinde de uygulanabilmektedir. Şelpenin hemen her hareketinin yapılabildiği bu bölgede çıkan şelpe tonu göğüstekinden biraz farklıdır.

Tel Çekme Tekniği

Tel çekme, bağlamanın
temel tekniklerindendir. Parmakla teli çekerek ses çıkarmayı ifade eden
bu teknik, kopuzun ilk dönemlerinden bu güne kadar gelişerek
süregelmiştir. Anadolu'da el ile bağlama çalma geleneğinin genelinde
rastlanılan bu icra şekli, Doğu yöreleri ve Teke Bölgesinde farklılıklar
içermektedir. Bu pozisyonda genellikle alt ve orta tel için işaret
parmağı alttan yukarı, üst tel için ise başparmak kullanılarak yukarıdan
aşağı çekilmek suretiyle ses çıkarılmaktadır. Doğu yörelerimizde
genellikle uzun hava icralarında, zaman zaman da ritmik ezgilerde
kullanılan bu teknikte, ezginin her sesine birebir vuruşlar
gelebilmektedir. Kendisine özgü bir tını karakteri olan bu tekniğin
tipik özelliği, sağ el ile az sayıda vuruş yapıp sol el ile
olabildiğince çok sayıda ses çıkarılmasıdır. Kanımızca, özellikle hızlı
ezgilerde her notaya bir vuruş yapmanın zorluğu bu anlayışı doğurmuş
olmalıdır.

Teke bölgesinde bu teknik, doğu yörelerimizden daha farklı bir şekilde
uygulanmaktadır. Genellikle boğaz havalarının icrasında kullanılan bu
tekniğin en tipik örneği, Ramazan Güngör'de görülmektedir. Sanatçı,
küçük olan üçtelli bağlamayı aşağıdaki resimdeki gibi, üst ve alt iki
kenarından kavrayarak işaret parmağını boşta bırakmakta ve yalnızca
işaret parmağı ile teli birazda göğse bastırarak yukarı doğru
çektirmektedir. Teke bölgesi üçtelli bağlamaları da doğu yörelerimizde
olduğu gibi, az vuruş yapıp, çok sayıda ses çıkarma anlayışı ile
çalınmaktadır. Ancak, üçtelli bağlamada tel çekme tekniği esnasında çıkan tını daha sivri ve daha keskin bir karakterdedir.

Parmak Vurma Tekniği

Parmak vurma tekniği; Anadolu el ile bağlama çalma
geleneği içerisinde yer alan ve dünyada yalnızca Anadolu'nun Teke
bölgesi Yörük Türkmen kültürüne ait özgün bir ses çıkarma tekniğidir. Bu
teknik, şelpe
ve tel çekme teknikleri gibi bağlamanın köklerine uzanan derin bir
tarihe sahip değildir. Bağırsak tel ile mümkün olmayan, ancak madeni
telin kolay tınlamasına bağlı olarak gelişen bu tekniğin, iyimser bir
bakışla madeni tellerin bağlamaya takılışına kadar uzanan bir geçmişi
vardır. Kanımızca, bu nedenle parmak vurma tekniği, Anadolu genelinde
yaygınlık kazanamamıştır. Zira, Anadolu insanının bağırsak telden madeni
tele ancak yakın zaman önce geçebilmiş olması ve Yörüklerin göçebe
yaşam tarzı nedeniyle diğer topluluklardan uzak olmaları, bu tekniğin
Anadolu geneline yayılmasını engellemiştir. Bu teknik yörede ''parmak
vurma, parmak koyma" gibi terimlerle adlandırılmaktadır. Ömer Akpınar
Ahmet Yamacı'nın parmak vurmaya ''bana bana, bandıra bandıra çalma''
anlamında ''damak'' dediğini nakletmektedir. Teke yöresindeki yaşlılar,
eskilerin bu tarzda çalarken sazın yönünü yukarı çevirdiklerini
söylemektedirler. Bu anlayış kanımızca, Anadolu genelinde görülen sazın
yukarıya, Hak'ka doğru çalınması inancıyla ortak olmalıdır.

Parmak vurma tekniği; bağlamada açık tellerin bir tam beşli tizindeki
perdeye genellikle işaret parmağı, bazen de orta parmakta vurulup
çekilmesini ifade eden bir ses çıkarma tekniğidir.

» KEMENÇE ÇALMA TEKNİĞİ
» Piyano Eğitiminde Pedal Tekniği
» Tab nedir?
» Muhacir Nedir._?
» Piyano nedir?

şelpe tekniği nedir ?

şelpe tekniği nedir ?

Similar topics

Similar topics