Şu an yaklaşık 300 bin Gagauz eski SSCB
topraklarında yerleşiktir. Büyük bir kısmı Moldova’nın güneyi'ndeki
Bucak yöresinde yaşamaktadır. Gagauz köyleri Ukrayna'daki Odesa ve
Zaporojye İlleri'nde, Romanya, Kazakistan, Kırgızıstan, Özbekistan ve
Kabardey-Balkar'da da yer almaktadır. Moldova'da "Gagauz Cumhuriyeti"
dışında, Kişinev'de 8.000, Bender'de 1.600 ve Dinyester nehrinin kuzey
yakasında 3.300, Balkanlar'daki Bulgaristan ve Yunanistan'da yaklaşık 20
bin Gagauz Türkü yaşamaktadır.



Gagauzlar Ortodoks Hıristiyan kökenli etnik Türklerdir. Bizans yazılı
kaynaklarında Oğuzlar XI yüzyılda Tuna nehrini geçip Balkanlar’daki
Makedonya, Paristrione, Yunanistan ve Bulgaristan’da yerleşen göçebe
boyları olarak kaydedilmiştir. XI. yüzyılda Balkanlara göç eden
Gagauzlar Bizanslıların baskıları neticesinde Ortodoks Hıristiyanlığı
kabul etmişler, daha sonra Osmanlı yönetimi altında kalmışlardır. XVIII.
ve XIX. yüzyıllarda Balkanlar’da başlayan ve bağımsız olma hedefini
güden hareketler sırasında Bulgarların baskısına dayanamayan Gagauzlar,
1750-1846 yılları arasında Tuna ırmağı üzerinden Rusya'ya göç etmişler
ve Tuna bölgelerine (1769-1791) ve Besarabya'ya (1801-1812)
yerleşmişlerdir. Ruslar Gagauzlara toprak vererek Tuna sınırı boyunda
yerleşmelerini sağlamışlar ve Rusça öğrenmelerini kolaylaştıracak bir
ortam yaratmışlardır. Moldova'da yaşayan ve Türkçe konuşan Ortodoks
Hıristiyan Gagauz halkının bir bölümü XIX. yüzyılın başında Türk-Rus
savaşları sırasında Bulgaristan'dan Moldova'ya göç etmişlerdir. 1906
yılındaki 15 günlük bağımsızlık dönemi dışında, sırasıyla Rus, Romen ve
Sovyet yönetimi altında yaşamışlardır.



Çok sayıda tarihçi, etnograf ve dil uzmanları XIII. yüzyılda Dobruca
topraklarında İdari Merkezi Korbuna şehri olan "Dobruca Prensliği" veya
"Uzi Eyalet" adı altında kurularak iki yüzyıldan fazla yaşamış devlete
sahip olan Gagauzları Türk Dünyası'nın en orijinal halklarından biri
olarak kabul etmektedirler.



Köylülerin ayaklanması sonunda Komrat Cumhuriyeti’nin ilan edildiği 1906
yılındaki beş günlük bağımsızlığın dışında Gagauz halkı, Rusya
İmparatorluğu, Romanya, Almanya (İkinci Dünya Savaşı döneminde) ve
Sovyet Birliği'nin egemenliği altında kalmıştır.



Sovyet Birliği'nde demokrasiye yönelik değişikliklerinin başlatıldığı
1980’lerin sonunda Gagauz aydınları çevresinde yer alan millî bilinç
yayılmaya başlamış olup, Gagauzların kültür ve ekonomik sorunlarının
mevcudiyetini ileriye sürme imkânı ortaya çıkmıştır. Gagauz aydınlarının
faal üyeleri, diğer etnik azınlıkların gayretlerini de birleştirip 1988
yılında "Gagauz Halkı Hareketi"ni kurmuşlardır. 1989 Mayıs ayında ilk
kongresini yapan "Gagauz Halkı" adlı hareket, güney Moldova'da başkenti
Komrat olmak üzere kurulacak Özerk Gagauz Cumhuriyeti’nin kendi kültürel
ve ekonomik işlerini büyük ölçüde kontrol etmekle birlikte, yine
Moldova'ya bağlı özerk bir yönetim talebiyle ilk önemli çıkışını
yapmıştır. Gagauzlar, 21 Ağustos 1990'da Özerk Gagauz Sovyet Sosyalist
Cumhuriyeti’ni, güneyde Gagauzların en yoğun yaşadığı Komrat yöresinde
ilan etmişlerdir. Bu karar, Moldova Yüksek Sovyeti tarafından iptal
edilmiştir. 25 Ekim 1990'da Gagauzlar, Gagauz Cumhuriyeti'ni oluşturmaya
yönelik seçimler yapmış, ancak Moldova milliyetçileri bu girişimi,
yöreye 50,000 silahlı gönüllü göndererek önlemeye çalışmış ve Rus
askerlerinin müdahalesiyle şiddet önlenmiştir. Devam eden seçimler
sonucunda 31 Ekim'de Komrat'ta yeni bir Gagauz Yüksek Sovyeti kurulmuş,
Stepan Topal Başkan seçilmiştir. Moldova'nın bağımsızlığını ilan
etmesinden sonra (27 Ağustos 1991), Gagauzlar da kendi cumhuriyetlerini
ilan etmişlerdir. Moldova Meclisi 23 Aralık 1994 tarihinde " Gagauz Yeri
" Özel Hukuki Statüsünü yasa olarak çıkarmıştır. Yasaya göre,
Gagauzlara Moldova Anayasası’na ters düşmemek şartıyla, çeşitli
sahalarda yasa çıkarma hakkı verilmiştir. Gagauz Yeri'nin en yüksek
mercii Başkandır ve Gagauz Yeri'nin tüm makamları Başkana bağlıdır.
Gagauz Yeri’nin Resmi dili Gagauzca, Moldovanca ve Rusça'dır. Gagauzlara
bu kanunla kendi kaderini belirleme (self determination) hakkı
tanınmıştır. Gagauzlara özel statü tanıyan bu yasaya göre ( Madde 113 ),
Millet Kongresi, kültür, bilim, eğitim, iskân, belediye hizmetleri,
sağlık, spor, bütçe, çevrebilim, finans ve ekonomi alanlarında Moldova
Anayasası’na ters düşmemek kaydıyla kanun yapmaya yetkili kılınmıştır.



Yunanistan Gagavuzları sahiplenmeye/asimile etmeye çalışıyor

Doğruluğu dünya çapında tartışılan Yunanistan’ın sahiplendiği tarih,
ulusal kimliğin oluşturulmasını ve yine bu kimliği besleyecek biçimde
komşularının topraklarında hak iddia etmesini kolaylaştırıyor. Dünya’nın
bir kısmı kendi tarihine sahip çıkmayarak üzerinde yaşadığı topraklara
ve milletine yabancılaşırken Yunanistan, sahiplendiği geçmişi Batı
tarihi içine yerleştirerek saygınlığını arttırmaya çalışıyor. Avrupa
kültürünün temelini Greko-Romen kültürünün teşkil ettiğine inanılması,
Yunanistan’ın yayılmacı politikalarına vazgeçilemez bir güç sağlıyor.
Bugün modern çağların getirisi olan “azınlık hakları” bahanesini Megali
İdea hesabına ikiyüzlü politikalarının yürütülmesinde kullanan
Yunanistan, baskı yaratmada AB üyesi olmanın avantajından da
faydalanıyor. Yunanistan’ın Gagavuz Türkleri üzerindeki iddiaları ve
Gagavuzları Yunanlaştırma çabaları yeni değilse de Yunanistan’ın resmi
kaynaklarınca yapıldığı ileri sürülen açıklamalar bu konuda da
Türkiye’nin suçlanacağını gösteriyor. Yunanistan Dışişleri Bakanlığı’nın
hazırladığı bir raporda Moldova’da yaşayan Gagavuzların etnik köken
olarak Yunan oldukları ve Türk propagandası altında ezildikleri ifade
edilmektedir.



Yunanistan’ın “Gagavuzların derininde açık bir Yunanlılık görülür.
Gagavuzlar, Bizans Dünyası ve Rumlukla tarihsel bağlarını
yitirmemişlerdir.” şeklindeki iddiaları bir yandan Balkanlarda
oluşturmaya çalıştığı Ortodoks eksenine hizmet ederken bir yandan da
Dedeağac’a bağlı Orestiada’da yaşayan Gagavuz Türkleri’nin
Yunanlaşmasını sağlamlaştırıyor. 2000’li yılların başından itibaren
Moldova’daki Gagavuzlara ilişkin çabalarını açık bir şekilde yürütmeye
başlayan Yunanistan, bölgede okul açma hedefine henüz ulaşamamışsa da
çeşitli projeler vasıtasıyla maddi yardım temin ederek, geziler
düzenleyerek ve broşürler dağıtarak sempati yaratmaya çalışıyor.
Dağıtılan propaganda amaçlı broşürlerde Gagavuzların aslında Helen
olduğu, Osmanlı zamanında Türkçe konuşmaya zorlandığı ifade edilerek
isteyenlere Yunanca kursların açılacağı dile getiriliyor. Aynı
broşürlerde Türkiye’yi tercih edenleri çok ağır çalışma koşullarının
beklediği ve dinlerinden ötürü hiçbir zaman sevilmeyecekleri zorla
Müslüman yapılacakları belirtiliyor. Yunanistan’ın en büyük vaadi ise
ekonomik sıkıntılar yaşayan bölge halkına vatandaşlık yolunu açarak AB
vatandaşlığı ayrıcalığı tanımak. Dünya Gagavuzları’na açılmayı planlayan
Yunanistan’ın Gagavuz Yeri Başkenti Komrat’da 20–21 Temmuz 2006’da
düzenlenen “Dünya Gagavuzları Kongresine” Yunanistan Gagavuzları’nın
katılmalarını engellemeye çalışması ise oldukça manidardı. Yunanistan’da
Dedeağaç yakınlarında 30 civarında köy ve kasabada yaşayan 16 bin
Gagavuz’a etkinliğe katılmaları halinde Türk-Müslüman ilan edilecekleri
telkininde bulunan Yunan makamlarının “daha sonra da azınlık statüsü
verileceği” ifadesini bir tehdit manasında kullanmaları Yunanistan’ın
azınlık anlayışındaki çifte standardı sergilemesi bakımından önemliydi.
Megali İdea hayalini gerçekleştirmek için en ufak ihtimali bile
değerlendiren Yunanistan’ın çevreleyici dış politikası ve kışkırtıcılığı
karşısında Türk-Yunan dostluk masalının en azından siyasi alanda
sürdürülemeyeceğini gösteriyor.



Tarihi gerçekler ve bilim adamları ne diyor?

Gagavuzya’da bulunan Barış Konseyi Yönetim Kurulu Başkanı Muammer
Karabulut konuyla ilgili olarak söyledikleri aslında olup-biteni daha
anlaşılır kılmaktadır: “Yunanistan’ın amacı, sözde Pontus soykırımının
yanına bir de “Gagavuz Soykırımı” eklemektir. Hıristiyan Türkler
Anadolu’nun yerlilerindendir. Dünya tarihinin ilk yapay ulus devleti
olan Yunanistan’ın bu türden iddialarda bulunmasının nedeni, Türk
bilincinin gelişmesini engellemek istemeleridir. Bu tür iddialarla
Türklerin Anadolu’daki varlığını, Alparslan’ın 1071’deki Malazgirt
Savaşı’na çeken “işgalci tarih kuramları”nı güçlendiriyorlar. 1918
yılında Anadolu’yu Yunanlılaştırmak isteyen bugünkü emperyalistlerin
maşası olan Yunanistan ve Fener Rum Patrikhanesi, Anadolu’daki tarihi
Roma ile başlatıp Doğu Roma ile devam ettirdiler. Bu tarihe göre Türkler
1071 yılında Asya’dan gelerek Anadolu’yu işgal ettiler. Yaktılar,
yıktılar. Halbuki, 1071 yılının Türklerin Anadolu’ya ilk değil, toplu
olarak son gelişleri olduğunu çok daha gerilere gitmeden Yunan resmi
tezlerinin bir kesiti ile ortaya koymak mümkündür: “Doğu Roma’nın,
Bulgar Türklerini 530 yılında savaşarak bozguna uğratması sonucu Bulgar
Türklerinin bir kısmı Trabzon havalisi ile Çoruh ve Yukarı Fırat
bölgelerine yerleşmişlerdir…”



Daha 530 yılında Balkanlarda varlığı kabul edilen Türklerin Anadolu’ya
1071’de geldikleri yönündeki tezin hiçbir inandırıcılığı
bulunmamaktadır. Sadece bu örnekteki Bulgar Türkleri bile Anadolu’da
yüzyıllardır Hıristiyan olarak yaşamışlar, konuşma dillerini de aynen
Türkçe olarak korumuşlardır. Anadolu’da kimin misafir, kimin işgalci
olduğuna karar vermek hiç de zor değil. Anadolu’daki dengelerin
bozulması, Yunanistan ve patrikhanenin ortaklaşa yürüttükleri
politikayla, 19. yüzyılın sonları ve 20. yüzyılın başlarında
Anadolu’daki diğer Ortodoksları Yunanlaştırma çabası ile olmuştur. Bu
çaba, Roma’nın emperyalist politikasının ilk önce patrikhaneye daha
sonrada Yunanistan’a mirasıdır. Patrikhane ve Yunanistan Anadolu
tarihini bu nedenle sahiplenmektedirler. Emperyalist düşünce baskın olma
karakterinden dolayı tarihin bu gerçeklerinin bilinmesini istemedi.
Bilinmesi durumunda “Türk Milleti” olma bilinci güçlenecekti.



Varna Üniversitesi Tarih Fakültesi Doğu Dilleri Uzmanı (Arapça-Çağdaş
Türkçe) Diana Dimitrov Gagavuzların tarihi ile ilgili olarak; "Gagavuzca
Bulgar dilinin de temeli sayılır. Bulgarlar da Kafkas kökenli Türk
asıllı olup Slavlaşmış ve Türklüğünü kaybetmişlerdir. Bulgaristan
Gagavuzları Gritski Gagavuzları ve Trakya Gagavuzları olarak ikiye
ayrılır. Kendini Türk kabul eden Gagavuz Türkleri "Uz" ve "Gök Oğuz"
boyunun devamıdır. Türkiye'deki Gagavuzlar 1071 Malazgirt Zaferi'nden
(Selçuklulardan) önce Anadolu'ya geldiler. Malazgirt savaşında Sultan
Alparslan'ın safına geçtiler. 1923 mübadelesi ile maalesef birçok
Gagavuz ve diğer Türk asıllı Hıristiyan "Rum azınlığı" statüsünde
Yunanistan'a gönderildiler. Bunlar Türk asıllıydı. Rum değillerdi."
ifadelerinde bulunuyor.



Bizans yazılı kaynaklarında ise Gagavuzların atalarının göçebe Guzi ve
Uzi kabilelerine dayandığı, göçebe Guzi kabilesinin XI. yüzyılda Tuna
nehrini geçip Balkan bölgesindeki Makedonya, Yunanistan ve Bulgaristan'a
yerleştiği kaydediliyor. Bu yeni bölgelere yerleştikten sonra Guzi
halkı yerleşik hayata geçti ve Ortodoks Hıristiyanlığı benimsedi. Daha
sonra Osmanlı yönetimi hakimiyeti altına girdiler. Guzilerin Türki
Peçenek, Polovtsi ve Kuman kabileleri ile etnik karışımları günümüzdeki
Gagavuzların doğrudan torunlarıdır.



İçerisinde Yunanlıların da bulunduğu çok sayıda tarihçi, etnograf ve dil
uzmanları XIII. Yüzyılda Dobruca topraklarında İdari Merkezi Korbuna
şehri olan "Dobruca Prensliği" veya "Uzi Eyalet" adı altında kurularak
iki yüzyıldan fazla yaşamış devlete sahip olan Gagavuzları Türk
Dünyası'nın en orijinal halklarından biri olarak kabul ediyor.